Экономика

- Мен Бишкекке англис-кыргыз коомунун жетекчиси, доктор Табризи менен бирге келдим. Биздин максат – Кыргызстанга колдон келишинче чет жактан, Англия жана башка мамлекеттерден инвестиция тартып, силердин өлкөгө жардам берүү. Соңку кездери бир топ опурталдуу окуялар болгонуна карабастан, Кыргызстанда андайга зор мүмкүнчүлүктөр бар деп ишенебиз. Доктор Табризи мени Британиянын парламентинде Кыргызстан боюнча иш алып барган атайын топ түзүүгө да үгүттөп жатат.

- Өзүңүз деле угуп-билип жатсаңыз керек. Ушу тапта кыргызстандыктар, чет элдик инвесторлор үчүн да коопсуздук, стабилдүүлүк маселеси баарынан көйгөйлүү болуп турат. Сиз жагдайды кандай баалайт элеңиз?

- Менимче, андай чочулоо маалымат каражаттары кырдаалды бир аз көбүртүп-жабыртып жазганынан болуп жатат. Бул өтө өкүнүчтүү. Адамдар өмүрүнөн айрылышты. Ошентсе да, менин азыр Кыргызстандагы кырдаал тууралуу пикирим азыр чет өлкөдө жашаган башкалардыкынан айырмалуу десем болот. Кыргызстанда азыр кооптонуп жашоого негиз жок, чет өлкөлүктөр коркпой-үркпөй эле келсе болот. Кыргыз эли да өлкөдө тынчтык болмоюнча, өнүгүү болбосун түшүнүп, ички күрөштү токтотот деп үмүттөнөм. Кыргызстандын дарамети зор, эл жумуш менен камсыздалып, бала-бакырасын жакшылап бакканга шарт түзүлсө, өлкөнүн келечеги чоң деп ишенем.

- Азыр кыргыз коомундагы ички талаш-тартыштын бири ЕККУнун полиция тобун киргизүү маселеси болууда. Улам бир митинг-демонстрация өтүп жатат. Сиз эл аралык бейпилдик аскерлерин башкарууда тажрыйбам бар дедиңиз. Ушул азыр ЕККУнун полициячылар тобуна каршы чыгып жаткандарга эмне дээр элеңиз?

- Бул жерде эки маселе жатат. Кыргызстандын түштүгүндөгү кырдаал жергиликтүү калк тарабынан чечилчү маселе. Сырттан бирөө келип чечип бербейт. Экинчиден, мен 1992-93-жылдары Босниядагы британ бейпилдик күчтөрүн жетектегем. Кандай болбосун чет элдик аскер, же полиция күчтөрү, жергиликтүү эл макул болмоюнча ал жерге бара албайт, иштей албайт. Бирок мен билгенден ЕККУнун полицияга кеңеш берчү тобу Кыргызстанга бийлик жүргүзгөнү, бирөөнү башкарганы келаткан жок. Алар кырдаалга көз салып, калыс маалымат жеткирүү, чагымчыл окуяларды алдын алуу жагынан кыргыз полициясына кеңеш берип, окутуу максатында гана келет.

Биз Боснияга ал жерде жашаган калктын үч тарабы тең – босниялык сербдер, хорваттар жана мусулмандар макулдугун бергенде гана барганбыз. Бир да өлкө калк өзү каалабай атса, куралсыз полициячыларын ал жакка жөнөтпөйт. Антсе, аягы кандай болорун айтуу кыйын болот. ЕККУнун полициячылар тобу Кыргызстандагы проблеманы чечүү максатында келбейт, алар проблеманы басаңдатышы мүмкүн. Чыр-чатактын баарын кыргыз эли өзү гана чече алат.

- Кыргыз жетекчилери менен жолугушуп, чет элдик инвестицияны тартууга тоскоолдук болчу жагдайларды талкуулайсызбы? Мисалы эксперттер улутташтыруу деп далай ишкана-обьекттер мамлекетке тартылып алынганын кооптондурчу фактор катары айтып жатышат.

- Кыргызстанда иштөөгө толтура мүмкүндүк бар. Ага өкмөттүн кайсы бир чечими чоң тоскоолдук боло албайт. Маселен, табигый кендерди иштетүү. Алтын, көмүр казуу жана ушуга окшогон тармактар. Курулуш, курулушка керектүү техника чыгаруу жана башка. Британиялык далай компаниялар келип иштесе болот. Аларга Кыргызстан чет элдик инвесторлор үчүн бардык шарт түзүлгөн өлкө деп кулак кагыш кылып, көңүлүн бурдуруу керек.

Инвестиция келсе, ал жаңы жумуш орундар ачылат дегенди түшүндүрөт. Жумушу болсо, бала-бакыраны багып, ойдогудай тарбиялоого шарт түзүлөт. Саясат менен бизнес тыгыз байланышкан. Бизнес жүрүп турса, элдин иши жүрүп, адамдар өз жашоосуна канааттанып, бейкапар жашоо сүрөт. Турмушу канааттандырарлык болсо, эл көчөгө чыгып, чыр-чатак чыгаруудан алыс болот. Мен тогуз саатта Лондондон Бишкекке түз учуп келдим. Бул жер дүйнөнүн түпкүрү эмес. Кыргызстан – келип бизнес жасап, жашай турган, жаратылышына суктанып, саякаттап кете турган, эс алууга абдан ыңгайлуу жай.

- Рахмат, сапарыңыз байсалдуу болсун.

Москва-Бишкек поезди: жакшы жашоо издеген мигранттар!

Курамында 17 вагондон турган Бишкек - Москва каттамындагы поезд бүгүн түштө башкалаадан Орусияны көздөй бет алды. Анын ар бир вагону 56 жүргүнчүгө эсептелип, алардын катарынан бош орундук табуу мүмкүн эмес болуп турду. Себеби сыртка кетүүнү каалагандардын саны көп.

Алыс жолго бет алгандардын катарында Токмок шаарынын жашоочусу Совет дагы бар. Ал үч баласы менен келинчегин Кыргызстанда таштап, өзү акча табуу максатында Орусияга жөнөп жаткандыгын айтты.

- Жумуш издеп Орусияга кетип жатам. Алты ай, бир жылга чейин иштеп келсем деген максаттамын. Москвада иним эмгектенет. Бул жакта жумуш орундары болгондо, биз эмнеге тентип чет жака бармак элек. Эми баардыгы жашоо көрсөтөт. Ишибиз жакшы болсо мүмкүн ошол жакта калып калаарбыз.

Кыргызстандан түбөлүкө көчкөн Вика!

Бул поездде отурган кыргыз атуулдарынын көпчүлүгү Орусияга эмгектенүү үчүн жөнөшүүдө. Бирок алардын катарында түбөлүкө Кыргызстандан кетип жаткандар да бар. 27 жаштагы Вика Гавш Бишкекте туулуп өскөн. Эми ал Орусиянын жараандыгын алып, ошол өлкөдө жашоосун улантууну көздөөдө.

- Мен Кыргызстанда туулуп өскөм. Балдарым дагы бул жерде төрөлдү. Ата-энем Бишкекте турушат. Анткен менен биз Кыргызстанда жашаштан коркуп калдык. Балдарыбыз үчүн тынчсыздангандыктан, Воронеж шаарына түбөлүкө көчүп кетүүгө аргасыз болуудабыз. Бул жерде жумуш жок, жашоо кыйын болууда. Биз миграция кызматында болгонубузда көчүп жатабыз деген көп адамдарга жоолуктук,-дейт Вика.

Улуттук статистика комитетинин маалыматына ылайык учурда Орусияда 700 миң кыргыз жарааны эмгектенишүүдө. Алардын саны күн санап өсүп жатканын Бишкектен Орусияга бет алган поездердин саны менен үстүртөн аныктоого мүмкүн. Себеби өткөн жылы ушул маалда жумасына төрт каттам коңшу өлкөгө жөнөсө, учурда Москва, Свердловский жана Новокузнецк шаарларына ар жумада жети-сегиз каттам бет алат.

“Орусияга келген кыргыз эмгек мигранттарын жумуш менен камсыз кылуу маселеси кыйындап калды” деген пикирин “Манас” коомдук уюмунун Ростов аймагындагы жетекчиси Руслан Эшимов билдирди:

- Мен кыргызстандыктарды бекер ишке орноштуруп, аларга юридикалык жардам көрсөтүү максатын көздөп, Москвада кадр агенствосун ачкам. Акыркы эки жылда ишке орноштуруу беш пайызга чейин төмөндөп кетти. Буга чейин бизге күнүгө 20-30 адам кайрылып келген болсо, өлкөдөгү коогалаңдан кийин алардын саны 150 чейин чыгып кетти. Демек чет жакка жөнөшкөн кыргыз атуулдарынын саны өсүүдө дегенге негиз бар.

Анткен менен Орусияга жөнөгөн мигранттарынын саны азайган жок. Москвага ар жума сайын бет алган поездге орточо 800 киши жайгашып, алыс жолго бет алышат.

Москва шаарында жети жылдан бери эмгектенген Залкар Куранбаев “өкмөт кыргыз мигранттарына жеңилдик көрсөтүү максатын көздөп сүйлөшүү жүргүзүлсө” деген көз карашта:

- Мен Кыргызстанды сагынганда тез-тезден келип турам. Өзүм Орусияда иштегениме бир нече жыл болду. Жумуштун жоктугунан, айлыктын аздыгынан, элибиз чет жака кетип жатат. Ал жактан көпчүлүк мигранттар документ маселесинен кыйналышат. Биздин бийлик сүйлөшүү жүргүзүп, ар кандай женилдиктерди түзүп берсе жакшы болмок.

Орусия жарандыгын алган кыргызстандыктардын тагдыры

Кыргызстандан Орусияга барган эмгек мигранттары үчүн жумушка орношуу баракчасын алуу менен оңой эле ишке орношуу мүмкүн эмес. Алсак 2007-жылдын 1-январынан тарта орус жараандарына кана базарда иштөө мүмкүнчүлүгү бекиген. Андан соң 2008-жылы 43 миңге жакын кыргызстандык орус атуулдугун алышкан.

“Манас” коомдук уюмунун Ростов аймактык бөлүмүнүн жетекчиси Руслан Эшимов “Орус жарандыгын алган кыргызстандыктар үчүн ар кандай тоскоолдуктар болуп жатканын белгиледи:

- Орусияга барган кыргыздар ары-бери чапкылап жумушка орношо албай көп азап чегишет. Акыры айлалары кеткенде орус атуулдугун алышат. Ал үчүн алар бул жердеги катоодон чыгыш керек. Аны менен катар алардын үлүш жерин өкмөт алып койот. Орус атуулдугу менен Кыргызстанга келгендер үй же машине алышса алардын атына каттоо жүргүзүүгө мыйзам жол бербейт. Ошондуктан өкмөт бир жактуу негизде эски паспорту бар кыргызстандыктарды, өлкө жараны катары көрүп койсо чоң жетишкендик болмок. Себеби Орусиянын кош жарандуулукка жол ачууга эч кызыкчылыгы жок, - деди Руслан Эшимов.

Кыргыз мигранттары жакшы жашоо издеп коңшу мамлекеттерге жөнөшүүдө. Алар үчүн алдыдагы кыйынчылыктар сыноо иретиндеги маселедей туюлат. Айтор кандай болбосун алар өз казанында өздөрү кайнап, эч кимден деле жардам күтүшпөгөнсүйт.