Экономика

Өлкө бийлиги болсо быйыл азык-түлүк каатчылыгы болбой турганын, ага карата жетиштүү чаралар көрүлгөнүн белгилешүүдө.

Бириккен Улуттар Уюмунун Азык-түлүк программасынын иликтөөсү Кыргызстандын бардык аймактарын камтыган. Анда улут аралык кагылыш орун алган Ош менен Жалал-Абаддагы кырдаал өзгөчө тынсчызданууну жаратып жаткандыгы белгиленет. Аталган уюм бул аймактагы азык-түлүк коопсуздугу коркунучта деп эсептейт. Андыктан БУУнун Азык-түлүк программасы кышты утурлай Кыргызстандагы иштерин кеңейтерин билдирүүдө. Уюмдун маалыматына караганда, сентябрь айынан тарта июндагы тополоңдордон көбүрүрөөк зыян тарткан аймактарда 287 миңдей адамга азык-түлүк таратыла баштайт

БУУнун Азык-түлүк программасынын Кыргызстандагы координатору Надежда Франк иликтөөдө азык-түлүк продуктуларынын сапаты да эске алынганын маалымдады. Анын айтымында, аз камсыз болгон үй-бүлөлөрдүн сапатуу, калориясы күчтүү азык-түлүктү сатып алуусу кыйындайт. Бул өзгөчө июнь айындагы жаңжал чыккан Ош жана Жалал-Абад аймактарында байкалып, ал балдарга жана кош бойлуу аялдарга таасирин тийгизиши ыктымал:

- Биз бир миллион 400 миң адам жөнүндө сөз кылганда ушунча адам ачка калуу коркунучунда деген мааниде эмес. Бул жерде улут аралык жаңжал орун алган аймактардын тургундары азык-түлүк продуктуларын кантип алат, ага кирешеси жетиштүүбү. Ошондой эле анда сатылып алынган продуктуларындын бир гана көлөмү эмес, сапаты жана көп түрдүүлүгү да эске алынган. Бул балдарга жана кош бойлуу аялдарга таасирин тийгизип, ушунча сандагы адам аз кандуулук, йоддун жетишсиздигине дуушар болушу ыктымалдыгы белгиленген. Каатчылык жөнүндө айтуу бир аз эрте. Биз кырдаал кайсы жагына өзгөрөт иликтөөнү дагы улантып, байкоо салып турабыз.

Надежда Франктын айтымында, учурда БУУнун Азык-түлүк программасы бул багытта жыйынтыктарды жана жакынкы айларга сунуштарды кароонун үстүндө иштеп жатат. Андан кийин программаны ишке ашыруу үчүн эл аралык коомчулукка кайрылмакчы.

Кыргызстандын Айыл чарба министрлиги өткөн жылга салыштырмалуу быйыл түшүм аз жыйналганы менен азык-түлүк каатчылыгы болбойт деп ишендирүүдө. Өткөн жылы миллион тоннадан ашуун буудай өндүрүлсө, быйыл 870 миң тонна болору болжолдонууда. Калганы Казакстандан сатылып алынмакчы. Айыл-чарба министрлигинин басма сөз катчысы Мухамеджан Суранчиевдин айтымында, Кыргызстан калкын буудай эле эмес башка да жашылча-жемиш, эт, сүт менен менен камсыз кылуу эсептелип чыккан жана ал маселе көзөмөлдө. Ал Кыргызстанда азык-түлүк тартыштыгы болот деген маалыматтарды четке какты:

- Быйылкы жылы ар бир кишиге орточо норма менен дан жана дан азыктары 139, картошка 252, жашылча-жемиш менен 148 пайызга камсыз болот. Айрым уюмдар азык-түлүк жетишпейт, быйыл ачарчылык болот ажиотаж көтөрүп, элдин жүрөгүн тушүрүп койду. Андай болбойт, быйыл буйурса токчулук болот.

Айыл-чарба жаатында адис, академик Жамин Акималиевдин айтымында, өкмөт ушул тармакка көңүл бурмайын тамак-аш продуктуларына баалардын өсүшү азык-түлүк коопсуздугуна алып келиши ыктымал.

- 5 млн. элге былтыр 1 млн. 50 миң тонна буудай өндүруп алсак, быйыл менин эсебим боюнча 750 миң тонна эле буудай болгону турат. Адис катара айтсам, быйыл абдан аз облуп, нан боюнча тартыштык болот. Дыйкандарды карап, жардам берген адам жок. Айыл чарбасы боюнча саясат керек, өзүнчө программа зарыл. Антпесе жалгыз саясат, шайлоо менен элдин курсагын тойгозо албайбыз.

Адистер быйыл айрым аймактарда кургакчылык өкүм сүрүп, Орусия, Украинанын буудайды экспорттоону токтотконун чочулоо менен кабылдап жатышат. Бул арада өкмөт Каатчылыкка каршы планын бекитип, анын негизги бөлүктөрүнүн бири азык-түлүк коопсуздугу экенин көрсөтүүдө. Муну менен өкмөт быйыл унга, деги эле күнүмдүк керектелчү продуктуларга баалар көп көтөрүлбөйт деп ишендирип келет.

Цемент заводдун сатылганы качан

Кант цемент заводунун 13,21% акциясынын айланасындагы талаш 2005-жылкы бийлик алмашуусунан кийин эле чыккан жери жок. Бул ирет акциялар мамлекет ээлигине өткөрүлүп, мурда болсо талаштуу ишке тиешеси бар кишилерге кылмыш иштери ачылганын вице-премьер-министр Азимбек Бекназаров мындан бир ай илгери эле жарыя кылган.

- Мамлекетке 298 миллион сом зыян келтиргендиги боюнча убагында кылмыш иш козгодук эле. Билесиздер, Данияр Үсөновдун көрсөтмөсү менен Чүй облустук соту бул ишти жаптыртып салган. Жазуу түрүндө көрсөтмөсү менен. Биз ушуну жаңы ачылган жагдайга байланыштуу Жогорку сотко бердик эле. Бирок, тилекке каршы, Жогорку сот жаңы ачылган жагдайга байланыштуу биздин сунушубузду канааттандырган жок.

Жогорку сот жообуна канааттанбаган өкмөт Мамлекеттик мүлк министрлигине Кант цемент заводу кантип менчиктештирилгенин кайрадан териштирип чыгуу тапшырмасын бергенин ошол эле А.Бекназаров маалымдаган. Анын айтуусунда, 1997-жылы завод менчиктештирилип жатканда казак инвесторлору убада кылган 18 миллион доллар инвестиция келген эмес.

Кант цемент заводуна ээ United Cement Group компаниясы кийинки 5 жылда ишканага 27 миллион доллар сарптап, республика казынасына 38 миллион доллар салык төлөгөнүн маалымдап, Жогорку сот тарабынан биротоло чекит коюлган ишти улам-улам козголош четтен келчү инвесторлорду чочулаткандан башкага жарабастыгын ырастаган билдирүү таратты.

“Аты жакшы акчабай, кагылайын...”

Айтса, Убактылуу өкмөт чечими менен мамлекет ээлигине айтылуу Азия Универсал банк да өткөн. Өлкөдөгү систем банкты каржылоого өкмөт башында 3 миллиард сом кыска мөөнөткө кредит бөлүүнү чечкен. Бирок да андай акча аягынан тартса башына жетпеген мамлекеттик бюджетте жок.

Мамлекеттик мүлк министрлиги Азия Универсал банкты эмдиги жылы сатыкка коюп, аны кайра эле жеке колго өткөрүүнү көздөөдө. Улуттук банктын төрага орунбасары Сүйөркул Абдыбаалы тегиндин айтуусунда:

- Азия Универсал банк өзүнүн активине салыштырып караганда ал Кыргызстандагы эң көп кредит берген банк эмес болчу. Үлүшүнө салып караганда. Анын 10 – 12 % кредит катары берилген. Калганынын баарысы чайкоочулук, тигил-булардын деңгээлинде иштеген акчалар болчу.

Улутташтырылган дүйнө-мүлк катарында “Альфа-Телеком” жабык акционердик коому, Бишкек арак заводу, “Петрол Групп”, “Пирамида” телерадиокомапниясы, “Чакан ГЭС” акционердик коому, “Манас” абамайданынын учактарга май куюу комплекси, биртоп кымбатба жеңил автоунаа, учак, кеме, Көл жээгиндеги көркөм эс алуу жайлары бар.

Менчик ээ ышкысы

2005-жылкы бийлик алмашуусунан кийин да мурдагыларга тиешелүү делинген дүйнө-мүлктүн кыйласы а кездеги президенттин ишкер уулунун энчисине кеткен эле. Бул ирет деле мамлекет ээлигине өткөн мүлктүн текши баары арзанбаада кайсы бир таасирдүү күчтүн колуна өтүп кетпейт, деп эч ким кепилдик бере албайт. Жеке ишкер Закир Намазбековдун ырасташынча, бирөөнүн мүлкүн тартып алуу мыйзам чындап иштей баштаганда гана токтолушу мүмкүн. Ансыз мурдагынын мүлкүн кийинкиси өзүнө же мамлекет ээлигине өткөрүп алуусу токтолбойт.

- Азыркы бийликке аралашып жүргөн, бийликтин тегерегинде жүргөн адамдардын аң сезими түбү менен бузулган. Муну орнотуш үчүн Кыргызстанга дагы 15 – 20 жыл убакыт керек. Иштебей эле жеп-ичип көнүп калган. Бул өзү аябай оор маселе. Же катуу кол керек же убакыт керек. Менин оюм ушундай.

Апрелдеги бийлик алмашуусунан кийин Убактылуу өкмөт арзанбаада жеке колго сатылып кеткен энергетикалык объекттерди мамлекет ээлигине кайтарып алды. Эми алардын сатылыш-коюлушу күздө шайланчу парламент түзгөн өкмөттүн үлүшүнө тиет окшоп калды.